Gửi tặng những ai chọn đi chậm lại,
để đi sâu hơn vào lòng đất và vào lòng người
Có lần, trong một chuyến công tác về Đồng Tháp, giữa cái nắng chói chang của mùa hè, đi ngang cánh đồng lúa đang thì con gái, bắt gặp một thanh niên trẻ, áo đẫm mồ hôi, tay cầm máy đo độ ẩm đất, vừa bước đi giữa ruộng vừa ghi chép vào cuốn sổ tay đã sờn góc.
Hỏi ra mới biết, đó là kỹ sư tốt nghiệp đại học loại giỏi ở thành phố, từng có việc làm ổn định, thu nhập khá. Nhưng rồi, bỏ lại sau lưng bàn giấy, điều hòa và thang máy, anh chọn về quê, không để làm “ông chủ”, mà để làm bạn với đất, với người nông dân, để làm những mô hình canh tác mới, gắn công nghệ và truyền thống.
“Về quê, vì thương ruộng đồng. Vì thấy mình không thể làm nhà khoa học đứng ngoài đồng ruộng” - Câu nói ấy làm người nghe cứ day dứt mãi trong lòng.
Trong xã hội hiện đại, người ta nói nhiều về “trí thức trắng”, những người làm việc trong các viện nghiên cứu, cơ quan quản lý, trường đại học, công sở… Còn “trí thức nâu”, là những người chấp nhận lấm bùn, đi cùng nông dân, sống giữa thôn quê, mang tri thức kết hợp với thực tiễn, không chỉ để nghiên cứu, mà để cùng làm, cùng nghĩ, cùng thay đổi. Không có cuộc cải cách nông nghiệp nào thành công nếu trí thức không đặt chân xuống ruộng đồng.
Việt Nam cần một thế hệ trí thức nâu mới
Vì nông thôn đang già hóa. Vì nông dân đang thiếu tự tin trong tiến trình chuyển đổi tư duy. Vì đất đang dần kiệt sức. Vì những vùng di sản đang bị lãng quên. Vì thanh niên rời quê, không phải vì ghét ruộng đồng, mà vì không thấy tương lai. Trí thức nâu chính là người làm cho tương lai hiện ra từ những điều cũ kỹ, nhưng được làm mới bằng tri thức, sáng tạo, tình yêu và hành động.
Trí thức nâu - không chọn đường tắt, mà chọn đường sâu
Đó là những tiến sĩ rời đô thị, về làng mở lớp dạy nông dân làm phân vi sinh, xây dựng mô hình nông nghiệp mới. Là những kỹ sư trẻ dấn thân vào những hợp tác xã nhỏ để “cầm tay chỉ việc”. Là những giảng viên đại học đưa sinh viên về trải nghiệm giữa mùa gặt, để hiểu “hạt gạo là hạt vàng” từ mồ hôi ai đó. Là những người khởi nghiệp từ nông sản bản địa, kể lại câu chuyện làng quê bằng sản phẩm sáng tạo, bằng logo, bằng clip ngắn, bằng cảm xúc. Là những nhà báo đi giữa những cánh đồng, hiểu tiếng nói ruộng vườn, không tô hồng nhưng cũng không lạnh lùng thống kê.
Họ không phô trương. Không rực rỡ. Không sân khấu. Họ đi chậm, lặng lẽ như mạch nước ngầm. Nhưng chính họ làm thay đổi cách nghĩ, cách nhìn, và cách làm, từ ruộng đồng đến chính sách.
Người viết bài với những trăn trở về “Trí thức nâu”
Trí thức nâu - không chỉ gieo kỹ thuật, mà còn gieo niềm tin
Người nông dân không thiếu kinh nghiệm, nhưng đôi khi thiếu niềm tin vào tương lai. Không thiếu đất, nhưng thiếu cách làm mới. Không thiếu giống tốt, nhưng thiếu người gợi mở hướng đi bền vững.
Trí thức nâu, bằng sự kiên nhẫn, bằng cách nói gần gũi, bằng đôi tay cũng dính bùn như nông dân, đã giúp gieo lại niềm tin ấy.
Không nói cao xa. Không dùng thuật ngữ. Chỉ là “để em làm trước cho anh coi thử”, “để cháu về ăn cơm với bác, rồi mình bàn tiếp”, “lần này thất bại, mình rút kinh nghiệm, lần sau chắc sẽ ổn hơn”. Cứ thế, trí thức nâu len lỏi đi vào lòng người.
Gieo tri thức là một chuyện - Gieo niềm tin mới là chuyện quan trọng hơn.
Trí thức nâu - người bạn đồng hành, không đi trước, không đi sau
Trí thức nâu không đến để “cầm tay chỉ việc”, cũng không đứng xa để “chỉ trỏ”.
Họ đi bên cạnh nông dân như những người bạn đồng hành. Không áp đặt. Không ra lệnh. Không “giải cứu” nông dân bằng lòng thương hại, mà giúp nông dân đứng vững bằng năng lực nội sinh. Họ không chỉ dạy, mà cũng học từ người nông dân. Họ biết cúi xuống, lắng nghe, rồi cùng sửa sai, cùng chia sẻ rủi ro.
Người hiểu nông dân nhất không phải là người giỏi lý thuyết nông nghiệp, mà là người đủ khiêm nhường để nghe tiếng ruộng đồng.
Trí thức nâu - những người làm chính sách không cần chức vụ
Họ không giữ ghế, không mang danh, không phát biểu trên nghị trường. Nhưng mỗi mô hình thành công, mỗi thay đổi trong sản xuất, mỗi câu chuyện truyền cảm hứng họ tạo ra, đều là những chính sách sống động.
Họ chính là những “chính sách thử nghiệm”, là “nghị định lâm thời” trong thực tiễn. Họ giúp nhà làm luật, nhà hoạch định chính sách có thêm dữ liệu thật, tình huống thật, con người thật. Bởi vì, không có văn bản nào thay đổi đời sống nếu không đi cùng người thay đổi.
Trí thức nâu - người kết nối những điều tưởng chừng rời rạc
Trí thức nâu là những người kết nối giữa tri thức bác học và tri thức bản địa, kết nối giữa truyền thống và hiện đại, kết nối giữa người dân với thị trường, người sản xuất với người tiêu dùng, kết nối giữa cảm xúc và lý trí, giữa công nghệ và nhân văn. Nếu không có ai ở giữa để nối, thì mỗi vùng quê mãi mãi là những mảnh ghép rời rạc.
Trí thức nâu là người hiểu rằng một giống lúa quý không chỉ là hạt giống, mà còn là câu chuyện của một vùng đất, một ký ức, một bản sắc.
Trí thức nâu là người thấy trong mỗi người nông dân, dù chưa học qua lớp quản trị, đều có một kho báu cần được tôn trọng và khơi gợi.
Trí thức nâu là người biết nhìn một vũng nước đọng và nghĩ đến bài toán thoát nước cho cả cánh đồng.
Trí thức nâu là người hiểu rằng muốn người dân thay đổi, trước hết mình phải sống được cùng với bà con, không trên cao, không phía sau, mà bên cạnh.
Trí thức nâu - tinh thần mà Việt Nam hôm nay đang cần
Trong bối cảnh nông thôn đang đối mặt với già hóa dân số, di cư lao động, biến đổi khí hậu, thị trường bất ổn, Việt Nam rất cần một thế hệ trí thức biết gắn bó với nông nghiệp, gắn kết với cộng đồng, và gắn liền với hành động.
Không chỉ làm việc trong phòng máy lạnh, mà sẵn sàng cởi giày, xắn quần, lội ruộng. Không chỉ giảng dạy về canh tác bền vững, mà còn cùng trồng cây, cùng thu hoạch, cùng chia sẻ niềm vui - nỗi buồn - với người nông dân. Không chỉ viết báo cáo đánh giá, mà còn kể lại câu chuyện của bà Tư bán rau sạch, chú Bảy làm phân sinh học, nhóm trẻ giữ giống bản địa.
Tương lai của nông thôn không nằm trong những cuộc hội thảo, mà nằm trong bàn tay của những người chịu sống cùng ruộng đồng.
Từ “trí thức trắng” đến “trí thức nâu”, một hành trình hóa thân và hóa giải
Không phải ai sinh ra cũng là “trí thức nâu”. Nhưng bất kỳ ai, nếu đủ yêu thương, đủ khiêm tốn, đủ bản lĩnh để hòa mình vào dòng chảy nông thôn, đều có thể trở thành một phần của hành trình ấy.
Hành trình lấy tri thức tư duy - bọc bằng trái tim cảm xúc - đặt trong lòng đất, để nảy nở thành hành động. Và như một câu nói từng vang vọng trong lòng: Muốn đi xa, hãy đi cùng nhau. Muốn đi sâu, hãy đi cùng nông dân.
Xin tri ân những người đang lấm bùn mà không lấm lý tưởng. Đang im lặng mà không vô hình. Đang gieo hạt - để ngày mai chúng ta có một nền nông nghiệp không chỉ bền vững - mà còn tử tế, biết ơn và đầy hy vọng.
Tri thức thực sự không chỉ là cái đầu biết nghĩ, mà là trái tim biết đặt mình vào cuộc sống của người khác. Ai cũng muốn thay đổi thế giới, nhưng hãy bắt đầu từ mảnh đất dưới chân mình.
